LĄD - Klasztor cystersów i kościół pw. Najświętszej Marii Panny i św. Mikołaja

Festiwal kultury słowiańskiej i cysterskiej

Pocysterski zespół klasztorny w Lądzie nad Wartą należy do najcenniejszych zabytków w kraju. Cystersów sprowadził tu książę Mieszko III Stary ogłaszając akt fundacyjny w drugiej połowie XII wieku:

W imię Świętej i nierozdzielnej Trójcy. Gdy szybko ubiegają dni żywota naszego, jak cienie słońca i dym giną. My więc Mieczysław z Bożej Łaski książę Polski wszystkim wiernym w Chrystusie, tak obecnie żyjącym, jako też i przyszłym pokoleniom, pragniemy aby wiadomem było, iż dla miłości Pana naszego Jezusa Chrystusa odkupiciela dusz ludzkich i dla uwielbienia Najświętszej Rodzicielki Jego (...) zakonników ze zgromadzenia cystersów (...) osadziliśmy w miejscu nazwanem Lenda nad rzeką Wartą. (...)

Klasztor - będący filią opactwa w Łeknie - usytuowany został na prawym brzegu Warty, opodal wczesnośredniowiecznego grodu, który - strzegąc przeprawy przez Wartę na szlaku handlowym z Kalisza do Gniezna - był jednym ze znaczących grodów powstającego państwa polskiego. Decyzją rosyjskiego zaborcy, opactwo cysterskie zostało skasowane w 1819 roku, po ponad 600 latach swego istnienia. Krótko rezydowali tu kapucyni, a po pierwszej wojnie światowej gmachy kościoła i klasztoru przekazano salezjanom, którzy - z przerwą na lata II wojny - prowadzą tu seminarium, obecnie Wyższe Seminarium Duchowne.

Z gotyckiego klasztoru, wzniesionego w XIV w., zachowały się mury wirydarza, sień, kapitularz, piwnice oraz oratorium św. Jakuba. W oratorium, dawnej kaplicy św. Jakuba Apostoła, podziwiać można zespół fresków z około 1372 roku, zaliczanych do najcenniejszych zabytków malarstwa gotyckiego w Polsce. Scena przedstawiającą fundację kaplicy znajduje się na południowej ścianie: pośrodku św. Jakub, z lewej jego strony klęczy fundator klasztoru rycerz Wierzbięta z Paniewic − starosta generalny Wielkopolski wraz z rodziną, z prawej strony znajduje się grupa mnichów, nad tą sceną znajduje się wyobrażenie Pięciu Panien Mądrych. Na przeciwległej ścianie fresk z wyobrażeniem Pięciu Panien Głupich oraz św. Jerzego i św. Marcina. Freski uzupełniają wizja końca świata i sądu ostatecznego (na sklepieniu), postacie świętych oraz tarcze herbowe fundatorów i dobrodziejów klasztoru. Prawdziwą perłą jest późnogotycki rzeźbiony tryptyk z figurami Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus, św. Katarzyny, św. Barbary, św. Stanisława Biskupa i św. Mikołaja - jest to tzw. ołtarz szafiasty z zamykanymi skrzydłami bocznymi. Pozostałą część klasztoru przebudowano lub dobudowano w okresie baroku. W sieni, przykrytej gotyckim sklepieniem, oraz w Sali Opackiej na piętrze zachowały się freski z 1 połowy XVIII wieku pędzla Adama Swacha. Budowę kościoła, poprzedzoną rozbiórką wcześniejszej świątyni, zapoczątkował w połowie XVII wieku Tomasz Poncino. Późniejsze prace odbywały się według projektów Józefa Szymona Bellotiego i Pompeo Ferrariego. Budowa trwała blisko sto lat. Barokowy kościół jest budowlą jednonawową, z transeptem i prosto zamkniętym prezbiterium. Nawę główną przykrywa kopuła, ozdobiona polichromią wykonaną przez wybitnego malarza śląskiego Jerzego Wilhelma Neunhertza. Malowidła w transepcie wykonali cysters F. L. Raedtke i wspomniany już franciszkanin Adam Swach. W wyposażeniu wnętrza świątyni warto zwrócić uwagę na ołtarze, pochodzące przeważnie z XVII i XVIII, rokokową ambonę, konfesjonały zwieńczone rzeźbami pokutników oraz bogato rzeźbione stalle – miejsce odmawianej siedmiokrotnie w ciągu dnia wspólnej modlitwy cystersów.

Miłośnicy historii i kultury średniowiecza przeżyją w Lądzie niezwykłą, pełną wrażeń przygodę, zwłaszcza w czasie organizowanego corocznie, na przełomie maja i czerwca, przez Muzeum Archeologiczne w Poznaniu i lokalnych partnerów Festiwalu Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej. W zrekonstruowanym słowiańskim grodzie spotkać można wówczas średniowiecznych kupców, wędrownych rzemieślników oraz dzielnych wojów. Wokół klasztoru spotkać średniowiecznych pielgrzymów. Wiele atrakcji przewidziano dla dzieci. Są też koncerty, wykłady popularno-naukowe, widowiska historyczne.

Ląd włączono w europejskie szlaki kulturowe: Szlak cysterski oraz Drogę św. Jakuba, a w 2009 r. zespół dawnego opactwa cystersów został uznany za Pomnik Historii.