WŁOCŁAWEK - Katedra Wniebowzięcia NMP

Ze złotą infułą w herbie

W uchwale Rady Miasta Włocławka tak określono jego herb:

w czerwonej tarczy srebrny mur blankowany ze złotą zamkniętą bramą, nad murem trzy baszty z których dwie boczne mniejsze blankowane, zaś środkowa większa blankowana z nakrytą złotą infułą biskupią.

Złota infuła wskazuje na nierozerwalny związek miasta z biskupstwem i katedrą - jedną z najstarszych katedr gotyckich w Polsce. Infuły - nakrycia głowy będące znakiem godności dostojników kościelnych - są też powtarzającym się elementem ozdoby polichromii katedry Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.

Jan Długosz pisał, że nie wiemy, kiedy biskupstwo zostało przeniesione z Kruszwicy do Włocławka. Powszechnie przyjmuje się, że diecezja z siedzibą we Włocławku powstała za czasów Bolesława Krzywoustego. Wiadomo, że w 1148 roku diecezja otrzymała bullę protekcyjną papieża Eugeniusza III, wystawioną dla biskupa włocławskiego Wernera. W połowie XIII wieku powstała pierwotna romańska katedra. Została ona zniszczona wraz z całym miastem w czasie najazdów krzyżackich w latach 1329-33. Ponowne lokowanie miasta miało miejsce w 1339 roku i wkrótce - z fundacji biskupa Macieja z Gołańczy - rozpoczęto odbudowę katedry. Budowa trwała wiele lat, a uroczysta konsekracja katedry jako wotum za zwycięstwo odniesione nad Krzyżakami pod Grunwaldem miała miejsce w 1411 roku. Prace nad rozbudową katedry, zmieniające oblicze istniejącej do dziś świątyni, trwały przez następne wieki. Na przełomie XIX i XX wieku przeprowadzono regotyzację świątyni, nadbudowano jej wieże, które nakryto szpiczastymi czworobocznymi hełmami. Powstały też nowe kaplice, lecz niestety pozbyto się dużej części barokowego wystroju wnętrza. Ciekawa jest manierystyczna kaplica Najświętszej Marii Panny z początku XVII wieku.

Zbudowany z cegły kościół jest trójnawową bazyliką z dwiema kwadratowymi wieżami. Wnętrze, nakryte sklepieniami gwiaździstymi, zdobi neogotycka polichromia. W prezbiterium znajdują się secesyjne witraże zaprojektowane przez Józefa Mehoffera, znanego polskiego malarza, rektora ASP w Krakowie; gotycki witraż z ok. 1360 roku (uchodzący za najstarszy w Polsce) umieszczony w kaplicy św. Barbary przedstawia sceny z życia Jezusa. W prezbiterium znajdują się też piękne barokowe stalle, a na ścianie ołtarzowej obraz przedstawiający Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, jeden z większych obrazów gotyckich w Polsce, namalowany przed 1475 rokiem.

Ozdobą katedry i świadkiem historii biskupstwa i miasta jest kilkadziesiąt nagrobków i epitafiów powstałych od XV do XX wieku. Znajdująca się w kaplicy św. Józefa, wykonana z czerwonego marmuru, renesansowa tumba Piotra z Bnina jest dziełem Wita Stwosza, a umieszczona na niej łacińska inskrypcja podkreśla zasługi zmarłego i wspomina fundatora: "Piotrowi z Bnina, biskupowi włocławskiemu, pobożnemu i mądremu, wzniesiono z fundacji Kallimacha niestrudzenie doświadczającego, przyjaciela najbardziej oddanego, roku 1493". Renesansowe jest także epitafium biskupa kujawskiego Krzesława z Kurozwęk z fundacji prymasa Jana Łaskiego.

Ciekawym dziełem sztuki ludwisarskiej jest siedmioramienny świecznik z 1596 roku - jego wysokość wynosi 310 cm, a rozpiętość ramion 378 cm. Zrabowany w czasie II wojny światowej przez Niemców powrócił do właściciela w 2010 roku. Z dawnego kościoła pochodzą też między innymi: drewniana rzeźba "Ostatnia Wieczerza" (z XVI wieku) stanowiąca część nieistniejącego już ołtarza, XVII-wieczny krucyfiks, zwany Krzyżem Tumskim oraz cztery obrazy słynnego malarza epoki baroku Bartłomieja Strobla pochodzące z ołtarza głównego.

W 2007 roku katedra obchodziła jubileusz 100-lecia nadania jej tytułu Bazyliki Mniejszej. Upamiętniono to nowymi drzwiami prowadzącymi do nawy południowej, których program ikonograficzny przedstawia historię miasta od początków po współczesność. Natomiast w 2010 roku zamontowano nowe spiżowe drzwi w nawie północnej, przedstawiono na nich dzieje Kościoła na Kujawach. Przed katedrą stoi pomnik kardynała Stefana Wyszyńskiego, który we włocławskiej katedrze w 1924 roku przyjął święcenia kapłańskie. Obok katedry znajduje się pałac biskupi, wzniesiony w XIV wieku na miejscu dawnego zamku książęcego i później wielokrotnie przebudowywany (obecnie klasycystyczny) oraz neogotycka ceglana dzwonnica.