"Odbudowany" gród nad Prosną
Według archeologów, dolina Prosny w okolicach Kalisza jest jednym z najstarszych obszarów ciągłego osadnictwa na ziemiach polskich - początki sięgają schyłku paleolitu. Z okolicami Kalisza identyfikowana jest osada "Kalisia", zaznaczona na mapie greckiego geografa Ptolemeusza z II wieku n.e. W drugiej połowie IX wieku powstał gród na terenie dzisiejszej dzielnicy Zawodzie w Kaliszu, który w okresie monarchii wczesnopiastowskiej - jako ośrodek ekspansji na tereny Śląska i Małopolski - był jednym z ważniejszych grodów w państwie. W promieniu 30 kilometrów wokół Kalisza zbudowano 28 grodów.Tu krzyżowały się szlaki ze Śląska przez Wielkopolskę na Pomorze oraz z Wielkopolski do Małopolski i Mazowsze. W jednym z najstarszych zabytków piśmiennictwa polskiego, tzw. "bulli gnieźnieńskiej" wydanej w 1136 roku, Kalisz (Calis), wymieniony jest w jako jeden z najważniejszych grodów diecezji gnieźnieńskiej oraz gród kasztelański. Przy podziale państwa testamentem Bolesława Krzywoustego, Kalisz wszedł w skład dzielnicy senioralnej, a w 1146 roku został stolicą księstwa pod panowaniem księcia wielkopolskiego Mieszka III Starego. Po śmierci tego władcy, księstwem kaliskim zawładnął Henryk Brodaty, za czasów którego, w wyniku zmiany koryta Prosny, gród stracił znaczenie obronne. Książę Henryk wybudował nowy gród, który w 1257 roku otrzymał prawa miejskie od Bolesława Pobożnego. W "Geografii Historycznej Ziem Dawnej Polski" Zygmunta Glogera czytamy:
Przemysław I i Bolesław Pobożny, podzielili się w ten sposób Wielkopolską (r. 1247), że Przemysław, starszy, wziął Poznań i Gniezno, a Bolesław Pobożny Kalisz. Bolesław (który zasłynął w kronikach trzema rzeczami: pobożnością, prawami dla żydów i znajomością sztuki wojennej), był zarazem pierwszym i ostatnim księciem kaliskim. Nie zostawiwszy bowiem synów, jeno same córki, umierając roku 1279, przekazał księstwo synowcowi swemu, Przemysławowi II (...).
Gród na Zawodziu istniał jeszcze przez jakiś czas, ale stracił już funkcję głównego ośrodka w Kaliszu. Do ostatecznej zagłady grodu doprowadzili w 1331 roku Krzyżacy, którzy spalili go i splądrowali. Przez setki lat jeden z najważniejszych ośrodków piastowskich pozostawał zapomniany, jedynie legendy opowiadały o tajemniczych "szwedzkich górach, zaginionej kolegiacie i złotych trumnach piastów". Dopiero w drugiej połowie lat pięćdziesiątych XX wieku archeologowie odkryli schowany pod warstwami ziemi gród na Zawodziu. Kierujący wówczas pracami archeologów Krzysztof Dąbrowski pisał:
Wyniki badań wykopaliskowych na Zawodziu spowodowały zmierzch barwnej legendy o zaginionej w tajemniczych okolicznościach kolegiacie św. Pawła. Ustalono jej lokalizację stwierdzając, że nie moce cudowne starły ją z powierzchni (...).
Teren grodu stanowi obecnie Rezerwat Archeologiczny Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej. W oparciu o badania archeologów, w ramach projektu "Gród kaliski - odbudowa i promocja spuścizny dziedzictwa kulturowego Europy", w 2008 roku zrekonstruowano fragmenty grodu.
Droga do wnętrza grodu prowadzi obok zrekonstruowanej średniowiecznej chaty, przez drewniany most na dawnej fosie i wykonaną z bali bramę z palisadą i ostrokołem po jej obu bokach. W ciągu zachowanego do dzisiaj wału obronnego powstała także drewniana wieża obronna. We wnętrzu grodu zobaczyć można między innymi: odtworzony kurhan będący miejscem pochówku ciałopalnego osoby o znacznej randze, makiety grodu i kolegiaty św. Pawła oraz rekonstrukcję przyziemia tej świątyni z zaznaczonymi fundamentami najstarszego kościoła z początków chrześcijaństwa w Polsce (najprawdopodobniej sprzed 1025 roku, niektórzy domyślają się w nim kościoła św. Wojciecha), zbudowanego z drewna i gliny. Kolegiata św. Pawła - zbudowana w miejscu pierwszego kościoła - była okazałą budowlą, jednym z nielicznych wówczas kościołów murowanych w Polsce. To w niej pochowany został Mieszko Stary i jego syn Mieszko Mieszkowic. Na terenie grodu zrekonstruowano także chaty mieszkalne: rymarza, wdowy tkaczki, chata służebna, chata rycerza, kowala i garncarza oraz chatę komesa czyli możnowładcy zarządzającego grodem. Archeologom nie udało się dotąd odnaleźć palatium - czyli siedziby książęcej z początków państwa piastowskiego - znajdującego się prawdopodobnie w środkowej części grodziska.
W rezerwacie organizowane są warsztaty archeologiczne, żywe lekcje historii, rekonstrukcje historyczne, "Biesiady Piastowskie" oraz inne imprezy plenerowe, podczas których w grodzie goszczą piastowscy władcy, rycerze i ich damy, wojowie rzemieślnicy, a nawet przypływa łodzią św. Wojciech, którego pobyt w Kaliszu tradycja wiąże ze znajdującym się podgrodziu drewnianym kościołem św. Wojciecha. Wiele ciekawych eksponatów z Zawodzia zobaczyć można w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej, a w budynku bramnym rezerwatu przedstawiona jest historia badań i wyniki prac badawczych.
Gród na Zawodziu był niewątpliwie jednym z ważniejszych w czasach piastowskich, a według hipotezy profesora Andrzej Buki - archeologa z Uniwersytetu Warszawskiego, autora książki „Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej” – to właśnie od Kalisza rozpoczęła się ekspansja Piastów i to tutaj należy doszukiwać się początków państwowości polskiej.
ZOBACZ KOLEJNE OBIEKTY SZLAKU PIASTOWSKIEGO W KALISZU:
Galeria zdjęć
Lokalizacja
Zobacz także
Kategoria:
Lokalizacja:
Bolesława Pobożnego
62-800 Kalisz
Zadzwoń do Nas:
Strona www:
Napisz do Nas:
Dostępność obiektu:
Zwiedzanie dla grup tylko po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.