RADZIEJÓW - Kościół Farny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Ku pamięci uczciwych naszych mieszczan z Radziejowa

Pierwsza udokumentowana wzmianka o Radziejowie pochodzi z 1142 roku; kiedy to księżna Salomea, wdowa po Bolesławie Krzywoustym nadała miejscowość (wieś Stary Radziejów) benedyktynom z Mogilna. Początki Radziejowa sięgają jednak czasów pierwszych Piastów. Później Radziejów przeszedł w ręce kapituły płockiej. W XIII wieku ustanowiono tu komorę celną oraz kasztelanię, a do rozwoju miejscowości przyczyniło się jej dogodne położenie na szlakach handlowych ze Śląska na Pomorze Gdańskie oraz Niemiec na Ruś. Radziejów stał się znaczącym ośrodkiem administracyjnym. W 1298 roku - „ku pamięci uczciwych naszych i ukochanych naszych mieszczan z Radziejowa, dla ulepszenia i podniesienia stanu miasta” - Władysław Łokietek nadał Radziejowowi prawo magdeburskie (potwierdzone przez Zygmunta Starego w 1513 roku). W roku 1330 miasto, oblegane przez wojska krzyżackie, zostało spalone przez obrońców. Rok później pod wsią Płowce, nieopodal Radziejowa, rozegrała się bitwa pomiędzy Krzyżakami a wojskami polskimi dowodzonym przez króla Władysława Łokietka. Pokój z roku 1332 przyznawał Kujawy Krzyżakom. Dzięki polityce Kazimierza Wielkiego, w wyniku pokoju kaliskiego (1343), ziemia radziejowska, podobnie jak całe Kujawy, włączona została do Królestwa Polskiego. W XVI - XVIII wieku w Radziejowie odbywały się sejmiki szlacheckie województw kujawskich.

Chociaż radziejowska parafia istniała w 1143 roku (w Starym Radziejowie, położonym około 4 km na południowy wschód od Radziejowa), to kościół farny (parafialny) pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny powstał na obecnym miejscu w 1331 roku, z fundacji biskupa krakowskiego Jana Grota. Według dokumentu z 1337 roku, kościół miał zostać uposażony przez króla Kazimierza Wielkiego. W latach 1730 -1865 kościół pozostawał pod zarządem Zakonu Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych czyli pijarów, którzy mieli w Radziejowie swój klasztor i kolegium, rozebrane po kasacie zakonu w 1865 roku. W wyniku II rozbioru Radziejów przypadł Prusom.

Kościół znajduje się w najwyższym punkcie miasta, na niewielkim wzgórzu, za wschodnią pierzeją rynku miejskiego. W ciągu wieków kościół dzielił los miasta i w wyniku wojen i pożarów był wielokrotnie przebudowywany. Na początku XX wieku kościół rozbudowano i regotyzowano; o średniowieczno-gotyckim rodowodzie świątyni świadczą fundamenty i zręby części murów zewnętrznych, jednak nie można w całości odczytać rzutu poziomego pierwotnego kościoła. Świątynia ma jedną nawę, a prezbiterium, do którego dobudowano neogotycką zakrystię zamknięte jest trójbocznie. Z zewnątrz mury wzmocnione są skarpami. Warto zwrócić uwagę na gotyckie wnęki okienne – ślady pierwotnego wyglądu kościoła. Wystrój wnętrza pochodzi głównie z XIX wieku (neogotycki), ale zachowały się też starsze jego elementy, wśród nich: szczególnie cenny krucyfiks (XVI/XVII w., kaplica południowa), płaskorzeźba Matki Boskiej Szkaplerznej (XVIII-XIX w., w lewym ołtarzu bocznym), oraz barokowe rzeźby św. Stanisława i św. Sebastiana (XVIII w., ołtarz w kaplicy północnej). Najcenniejszym zabytkiem ruchomym w kościele jest renesansowa monstrancja wieżyczkowa (przełom XVI/XV w.). Od strony zachodniej wmurowano tablicę upamiętniającą radziejowskie sejmiki szlacheckie. 

W "Starej Plebanii" przy Kościele Farnym mieści się Izba Regionalna.