RADZIEJÓW - Kościół o.o. Franciszkanów pw. Podwyższenia Krzyża Św.

Książę Łokietek zakłada klasztor braci mniejszych

Pierwsze zakony męskie żyjące według reguły św. Franciszka pojawiły się na ziemiach polskich po 1236 roku. Na Kujawach powstały w średniowieczu trzy klasztory franciszkańskie: w Inowrocławiu, Nieszawie i Radziejowie.

Klasztor i kościół dzieliły losy Radziejowa, jednego z najstarszych miast na Kujawach. Według Chronica Polonorum Macieja Miechowity, w czasie walk z księciem Henrykiem IV Probusem, Łokietek schronił się u krakowskich franciszkanów i w ich habicie zbiegł z miasta. Po odzyskaniu władzy w państwie, w dowód wdzięczności - jak pod rokiem 1298 zanotował w swojej kronice Jan Długosz - „czternastego lutego książę polski i Pomorza Władysław, zwany Łokietkiem, zakłada klasztor braci mniejszych w Radziejowie w diecezji włocławskiej”. Łokietek ufundował też, jako wotum za zwycięstwo pod Płowcami, kościół św. Krzyża. Brak źródeł utrudnia jednak weryfikację daty fundacji klasztoru; nie wiadomo też kiedy wzniesiono murowany kościół.

Stojący na północ od radziejowskiego rynku, kościół klasztorny zachował z zewnątrz - mimo licznych zniszczeń i przebudów - wyraźne cechy gotyckie. Prostokątna nawa główna wzmocniona jest skarpami, przylega do niej, wzniesione z cegieł w układzie wendyjskim, prosto zamknięte prezbiterium. Gotycki charakter świątyni podkreśla w sposób szczególny ostrołukowy portal znajdujący się w fasadzie zachodniej, na fasadzie widać też późniejszy, gotycki (polski) wątek ułożenia cegieł. Dwa neobarokowe szczyty pochodzą z renowacji w latach 30. XX wieku; w tym czasie wyodrębniono też nawę boczną i nawy przykryto sklepieniem kryształowym. Wśród wyposażenia kościoła najcenniejsza jest późnorenesansowa ambona, którą wieńczy baldachim z figurą świętego Franciszka. Warto też zwrócić uwagę na rokokowe ołtarze; wśród nich ołtarz główny z barokowym krucyfiksem z początku XVII wieku. Od 2014 roku kościół jest sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy (słynący łaskami, koronowany w 2015 roku obraz znajduje się w ołtarzu bocznym). W kruchcie znajduje się tablica przypominająca: „1331. Na pamiątkę zwycięstwa pod Płowcami wystawił tę świątynię Władysław Łokietek Król Polski”. Do kościoła przylegają zabudowania klasztorne.

W pobliżu klasztoru znajdował się niegdyś zamek radziejowski - siedziba starostów i sądu grodzkiego - zniszczony podczas wojen szwedzkich i rozebrany ostatecznie po 1820 roku; do dziś nie pozostały po nim żadne ślady, przypomina o tym jedynie nazwa ulicy - Zamkowa. W czasie spaceru po Radziejowie zobaczyć można także pomnik Władysława Łokietka stojący przy zespole szkół, na tle nowoczesnej Astrobazy Kopernik - jednego z 14 w pełni wyposażonych obserwatoriów astronomicznych przeznaczonych dla uczniów na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, współfinansowanych w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Radziejów pielęgnuje tradycje związane z Łokietkiem organizując w sierpniu „Jarmark Królewski” z pokazami walk rycerskich i wieczornym przemarszem zbrojnych hufców, a tydzień później inscenizację bitwy pod Płowcami połączoną z piknikiem historycznym. W czerwcu odbywają się natomiast Radziejowskie Sejmiki Szlacheckie nawiązujące do tradycji sejmików województw kujawskich, które odbywały się w Radziejowie (także w klasztorze franciszkanów) od 1515 do 1793 roku.