GNIEZNO - Archikatedra Gnieźnieńska - Bazylika Prymasowska Wniebowzięcia NMP

Katedra królów i św. Wojciecha

Nie ma bodaj Polaka, który nie słyszał o Gnieźnie. Już na samo wspomnienie tego prastarego grodu serce polskie żywiej bić poczyna, bo według podań i tego co stare piszą kroniki, jest to jakoby kolebka narodu polskiego.

- to cytat z wydanego w 1909 roku nakładem i czcionkami Drukarni i Księgarni św. Wojciecha „Przewodnika po Poznaniu i Wielkim Księstwie Poznańskim”.

O początkach Gniezna opowiada legenda o trzech słowiańskich braciach: Lechu, Czechu i Rusie, którzy poszukując ziemi, na której mogliby się osiedlić dotarli do rozległej doliny położonej wśród pagórków i jezior. Lech spostrzegł odpoczywającego w gnieździe orła i powiedział do braci:

Tu zbuduję swój gród i nazwę go Gniezdnem, a orła białego przyjmuję za godło.

Plemię Lecha osiadło więc w tym miejscu, a pozostali bracia podążyli dalej: Czech na południe, a Rus na wschód od siedziby Lecha. To z Gniezna na wyprawę misyjną wyruszył św. Wojciech, to tu, do grobu św. Wojciecha przybył cesarz niemiecki Otto III, a podczas Zjazdu Gnieźnieńskiego w 1000 roku ogłoszono decyzję papieża o utworzeniu w Gnieźnie metropolii kościelnej oraz podległych jej biskupstw: w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. W katedrze gnieźnieńskiej, na przestrzeni czterech stuleci odbyły się koronacje pięciu władców Polski: w 1025 roku Bolesława Chrobrego i jego syna Mieszka II; później - mimo iż w roku 1038, po spustoszeniu miasta podczas najazdu czeskiego Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę do Krakowa - Bolesława Śmiałego, Przemysła II i Wacława II. Od soboru w Konstancji w 1418 roku do 1992 roku i ponownie od 2006 roku arcybiskupi gnieźnieńscy piastują godność prymasa Polski.

Znawcy topografii Gniezna twierdzą, że podobnie jak Rzym miasto położone jest na siedmiu wzgórzach. Na jednym z nich, Wzgórzu Lecha, zwanym też Górą Królewską, w miejscu gdzie już VIII wieku istniał gród, znajduje się katedra - Bazylika Prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Jest to kościół gotycki, którego budowę rozpoczęto w drugiej połowie XIV wieku w miejscu dawniejszych świątyń romańskich. Relikty romańskie pierwszych świątyń obejrzeć można w podziemiach bazyliki, tam też znajduje się najstarszy zabytek pisany w Polsce – gipsowa płyta nagrobna pochodząca z 1006 roku. Licznych turystów zachwycają sławne Drzwi Gnieźnieńskie zwane również Porta Regia (Drzwi królewskie), jeden z ważniejszych zabytków plastyki romańskiej w Europie. Odlane z brązu drzwi wykonano zapewne w Polsce około 1170 roku, a ich niezwykłość polega nie tylko na wartości artystycznej, ale również na ideowym przekazie. Na każdym ze skrzydeł umieszczono po dziewięć płaskorzeźb ze scenami figuralnymi. Na lewych drzwiach przedstawiono życie św. Wojciecha przed przybyciem do Polski: narodziny i kąpiel niemowlęcia, złożenie chorego dziecka na ołtarzu i ofiarowanie go do stanu kapłańskiego, oddanie Wojciecha do szkoły katedralnej w Magdeburgu, wypędzenie demona z opętanego, widzenie senne Wojciecha, oskarżenie Żydów o sprzedawanie chrześcijan w niewolę, cud z dzbankiem w rzymskim klasztorze na Awentynie. Prawe drzwi przedstawiają sceny związane z działalnością misyjną: przybycie św. Wojciecha do kraju Prusów, chrzest nawróconego Prusa, kazanie do Prusów, mszę św. odprawianą przez Radzyma Gaudentego, męczeńską śmierć Wojciecha, wystawienie zwłok owiniętych w całun, wykupienie zwłok przez Bolesława Chrobrego, sprowadzenie zwłok do Gniezna, złożenie ciała do grobu w katedrze w Gnieźnie.

Do naw bocznych i obejścia ołtarza przylega 14 kaplic z marmurowymi portalami, zamkniętymi kratami stanowiącymi najpiękniejszy zestaw monumentalnych, pochodzących z XV do XVIII wieku, krat w Polsce. W środkowej części prezbiterium, pod ozdobnym baldachimem barokowej konfesji, znajdują się relikwie św. Wojciecha umieszczone w srebrnej trumnie. Do grobu Świętego pielgrzymowali wielcy tego świata; w 1997 roku (z okazji 1000-lecia śmierci św. Wojciecha) papież Jan Paweł II spotkał się tu z prezydentami siedmiu państw Europy, inicjując kolejne zjazdy gnieźnieńskie. W wygłoszonej homilii Ojciec Święty powiedział iż przybył do Gniezna by

(...) znów modlić się przy relikwiach św. Wojciecha, które są największym skarbem naszego narodu.

Obok bazyliki znajduje się Archiwum Archidiecezjalne; jego zasób liczy obecnie około 2 500 metrów bieżących archiwaliów i książek, w tym około 80 000 samych książek - blisko 1100 pozycji to rękopisy pergaminowe bądź papierowe, w tym ponad 200 średniowiecznych. Wśród zgromadzonych zabytków są między innymi: pochodzący z Reims we Francji pergaminowy rękopis Ewangeliarza z IX wieku, tzw. Złoty Kodeks Gnieźnieński (Codex Aureus Gnesnensis) - spisany złotem ewangeliarz z XI wieku, bulla Innocentego II z 1136 roku, zawierająca 410 polskich nazw geograficznych oraz imion i nazwisk, Ewangeliarz kruszwicki (Evangeliarum Crusviciense) z XII wieku czy Biblia z 1414 roku - bogato zdobiona setkami miniaturek w inicjałach.

O roli Katedry Gnieźnieńskiej w wydarzeniach, które w czasach pierwszych Piastów w szczególny sposób zaważyły historii Polski, przypomina doroczna impreza plenerowa "Koronacja Królewska" odbywająca się w ramach Królewskiego Festiwalu Artystycznego w Gnieźnie.

ZOBACZ KOLEJNE OBIEKTY SZLAKU PIASTOWSKIEGO W GNIEŹNIE:

• Kościół Franciszkanów pw. Wniebowzięcia NMP i św. Antoniego
• Kościół pw. św. Jana Chrzciciela
• Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej
• Muzeum Początków Państwa Polskiego