Kościół bożogrobców

Znany z najstarszych zachowanych z w Wielkopolsce, gotyckich malowideł ściennych, kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Gnieźnie przypomina także o obecności w tym mieście Zakonu Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Chrystusowego (bożogrobców), który powstał podczas pierwszych wypraw krzyżowych celem obrony Grobu Chrystusa.

Do Polski sprowadził ich Jaksa herbu Gryf z Miechowa, który w swojej posiadłości w Małopolsce ufundował klasztor i replikę Grobu Pańskiego; to bożogrobcy wprowadzili w polskich kościołach zwyczaj budowania Grobów Pańskich w Wielki Piątek. Po likwidacji zakonu przez zaborców na początku wieku XIX, bożogrobcy powrócili do Polski w latach 90. XX w.

Pierwszego nadania bożogrobcom w Wielkopolsce dokonał kanonik gnieźnieński Przecław, który w 1179 r. sprowadził zakonników z Miechowa, przekazując im kościół pw. św. Krzyża na przedmieściu Gniezna. W 1243 r. Przemysł II i Bolesław Pobożny ufundowali bożogrobcom kościół i klasztor przy szpitalu na Grzybowie. Budowle przetrwały do spustoszenia Gniezna przez Krzyżaków w 1331 r. Około połowy XIV wieku wzniesiono obecny ceglany kościół, a w XV w., przylegający do kościoła budynek klasztorny. Dawny klasztor jest obecnie własnością prywatną; trwa jego rewitalizacja, po której ma służyć promocji zarówno historii miejsca jak i historii miasta Gniezna.

Kościół pw. Jana Chrzciciela, spadkobierca chlubnej tradycji Zakonu (do dziś nad wejściem do świątyni i na wieży znajduje się podwójny krzyż bożogrobców) jest jedną z niewielu świątyń na terenie Polski, która przetrwała w niezmienionej formie gotyckiej. Kościół powstawał etapami; najstarsze jest prezbiterium - z przełomu XIII i XIV w. Jest do niewielka, jednonawowa świątynia zbudowana z cegły. Prezbiterium (nieco ponad 5 m szerokości i 7,50 m długości, wysokość 5,60 m) oraz nawa nakryte są sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Na przecięciu żeber prezbiterium znajdują się zworniki, jeden z podwójnym krzyżem bożogrobców, drugi z herbem Polski. Żebra, zworniki i wsporniki nieco wyższej i szerszej nawy wykonane są ze sztucznego kamienia. Nawa posiada bogatą dekorację figuralną i zwierzęcą (lis, gęsi, pelikan karmiący pisklęta, koty), która przypowieściami bez słów opowiada o tajemnicach zbawienia i warunkach wejścia do raju - według średniowiecznej wizji to „przedsionek raju” dla dusz oczekujących na wprowadzenie do nieba.

Prawdziwy raj przedstawia natomiast polichromia chóru kapłańskiego - prezbiterium. Pochodzącą z XIV w. polichromię, przykrytą tynkiem od czasu remontu przeprowadzonego pod koniec XVII w., odsłonięto podczas prac konserwatorskich na początku XX w. Malowana była w technice al secco - „na sucho”, farbami zmieszanymi z wodą na cienkiej pobiale wapiennej, przez którą przebija kształt cegieł. Niestety, mimo prowadzonych prac zabezpieczających polichromia stopniowo zanika pod wpływem światła i wilgoci.

Na oznaczającym niebosa sklepieniu prezbiterium zobaczyć można przedstawienia proroków i królów Starego Testamentu. Na ścianach znajdują się namalowane sceny z życia Chrystusa (narodzenie, adoracja w świątyni przez aniołów, ukrzyżowanie, zmartwychwstanie), Matki Bożej (zwiastowanie, koronacja) oraz świętych (między innymi: św. Agnieszka, św. Barbara, św. Dorota, św. Krzysztof), a także scena śmierci patrona kościoła - św. Jana Chrzciciela. Uważny obserwator odnajdzie też tarcze z godłami bożogrobców i klęczących zakonników.

Warto wczuć się w niebywałą atmosferę tej świątyni i być może pomodlić się słowami modlitwy rycerza bożogrobców:

Spraw, niech Duch Twój zstąpi na nas, Rycerzy Grobu Świętego; niech nas uczyni gorliwymi i szczerymi głosicielami pokoju i miłości wobec naszych braci, a także w szczególny sposób wobec tych, którym się wydaje, że w Ciebie nie wierzą.

Góra Świętojańska, na której znajduje się kościół i klasztor Bożogrobców, stanowi ważny element Doliny Pojednania, która oddziela ją od Wzgórza Panieńskiego z klasztorem i kościołem franciszkanów. W parku, w czasie obchodów tysiąclecia Zjazdu Gnieźnieńskiego (2000 r.) prezydenci Polski, Litwy, Słowacji i Węgier oraz kanclerz Niemiec posadzili tu pamiątkowe dęby pojednania, będące symbolem jednoczącej się Europy.

W GNIEŹNIE ZOBACZ JESZCZE:

• Archikatedrę Gnieźnieńską - Bazylikę Prymasowską Wniebowzięcia
• Kościół Franciszkanów pw. Wniebowzięcia NMP i św. Antoniego
• Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej
• Muzeum Początków Państwa Polskiego

  ---