U braci mniejszych i błogosławionej Jolenty

W najstarszym oficjalnym dokumencie dotyczącym Polski - "Dagome Iudex", państwo Mieszka I określane jest mianem "państwa gnieźnieńskiego"; świadczy to o roli Gniezna jako stołecznego ośrodka piastowskiego. Najstarszy gród znajdował się na Wzgórzu Lecha, wokół powstały osady o charakterze otwartym.

Prawa miejskie otrzymało Gniezno za czasów Władysława Odonica, prawdopodobnie w 1238 lub na początku 1239 r. Miasto lokowano na prawie magdeburskim, na tzw. Wzgórzu Panieńskim, w miejscu osady targowej. Miasto otaczały mury obronne, przez które prowadziły trzy miejskie bramy: Poznańska, Toruńska i Pyzdrska (Warszawska). Jedyny istniejący do dziś odcinek murów miejskich znajduje się w sąsiedztwie kościoła Św. Trójcy, tam też zaznaczono przebieg nieistniejących obwarowań i miejsce gdzie stała Brama Pyzdrska. Czerwoną kostką zaznaczono też zarys ratusza stojącego dawniej na rynku. W pobliżu rynku powstał kościół i klasztor Franciszkanów; obok założono klasztor Panien Klarysek, od którego pochodzi nazwa wzgórza.

Bracia mniejsi konwentualni (franciszkanie) zostali tu sprowadzeni w połowie XIII wieku przez księcia kaliskiego i gnieźnieńskiego Bolesława Pobożnego i jego żonę Jolentę. Nieco później - dzięki fundacji księcia Przemysława II (bratanka Bolesława Pobożnego) - dobudowano również klasztor klarysek (żeńskiej gałęzi zakonu franciszkańskiego) wraz z oratorium. W klasztorze osiadła jako jedna z sióstr, wdowa po Bolesławie, Jolenta - późniejsza błogosławiona (beatyfikowana w 1834 r.) i tu w w 1304 r., w opinii świętości zakończyła swoje doczesne życie.

Franciszkanie posługiwali w Gnieźnie nieprzerwanie do 1836 r., gdy rząd pruski zarządził kasatę zakonu. Żeński klasztor został wyburzony przez Prusaków, natomiast zachował się barokowy budynek klasztoru męskiego, który dziś znów zajmują franciszkanie. W ciągu wieków kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny był kilkakrotnie odbudowywany i przebudowywany. Gdy franciszkanie wrócili do Gniezna w 1928 r., kościół został regotyzowany, ślady barokowej przebudowy z XVIII w. są w jego fasadzie.

Pierwotny kościół był budowlą jednonawową; obecna nawa boczna (północna) powstała z połączenia kaplicy Klarysek i dawnego dwupoziomowego oratorium przylegającego do kościoła franciszkanów. Najstarsza część świątyni - prezbiterium - pochodzi z XIII w., o czym świadczy sklepienie krzyżowo-żebrowe o wczesnogotyckim charakterze, na jednym ze zworników znajduje się heraldyczny Orzeł Biały. W ramach regotyzacji kościoła, po rozebraniu barokowego sklepienia, wykonano pseudogotyckie sklepienie w nawie głównej. Przywrócono też dawne gotyckie okna z kamiennymi maswerkami. Barokowe wyposażenie wnętrza kościoła pochodzi z XVIII wieku, starszy jest obraz Matki Boskiej Pocieszenia w ołtarzu głównym, namalowany na wzór obrazu Salus Populi Romani (Ocalenie Ludu Rzymskiego) z rzymskiej bazyliki Santa Maria Maggiore. Obraz - uważany za cudowny - spowodował ustanowienie tu sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia Pani Gniezna, a w 1997 r. Jan Paweł II udekorował postacie Matki Boskiej i Dzieciątka Jezus koronami papieskimi.

W kamiennym ołtarzu nawy bocznej kościoła (dawnej kaplicy klarysek) znajduje się monumentalny relikwiarz w kształcie kościółka ze szczątkami błogosławionej Jolenty wykonany przez kolońskiego złotnika Gabriela Hermelinga w 1890 r. Na bocznych ścianach relikwiarza umieszczono 8 scen ilustrujących życie błogosławionej. Podczas prac remontowych, w nawie głównej, tuż przed prezbiterium, odsłonięto wejście do krypty grobowej przeznaczonej na pochówek księcia Bolesława Pobożnego i jego żony Jolenty. Bolesław Pobożny, który zmarł przed dokończeniem budowy krypty został pochowany (niezgodnie ze swoją wolą) w Poznaniu; w klasztorze pochowano natomiast jego żonę. Jej grób zasłynął łaskami i cudami i pielgrzymowali do niego liczni pątnicy, wśród nich królowie Polski – Zygmunt Stary oraz Zygmunt III. Błogosławiona Jolenta jest patronką archidiecezji gnieźnieńskiej, Kalisza i Wielkopolski.

W grudniu 2015 r. po zakończeniu trwającego kilka lat remontu, odnowiony kościół franciszkanów został poświęcony przez Prymasa Polski arcybiskupa Wojciecha Polaka. W czasie remontu zaadaptowano też (przy pomocy funduszy unijnych) najstarszą zachowaną część kościoła - tzw. Syjon za ołtarzem - na ogólnodostępną bibliotekę, w której znajduje się około tysiąca starodruków.

W GNIEŹNIE ZOBACZ JESZCZE:

• Archikatedrę Gnieźnieńską - Bazylikę Prymasowską Wniebowzięcia
• Kościół pw. św. Jana Chrzciciela
• Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej
• Muzeum Początków Państwa Polskiego

  ---