...jest tu środek [drogi] do Kalisza z Kruszwicy

Na skwerze (dawnym cmentarzu) przy kościele farnym św. Bartłomieja w Koninie stoi słup o fascynującym kształcie: cylindryczny, zwężający się ku górze, zakończony kuliście - pozwala to niektórym historykom na przypisywanie mu pochodzenia znacznie starszego oraz twierdzenie, że przed przyjęciem chrześcijaństwa słup wykorzystywano w celach kultowych.

Słup o wysokości 252 cm wykuty jest w piaskowcu, pochodzącym przypuszczalnie z kamieniołomu w podkonińskiej wsi Brzeźno (tym samym piaskowcu wyrzeźbiono słynne romańskie kolumny w Strzelnie). Do 1828 r. słup stał przy nieistniejącym już dziś zamku konińskim (teren obecnego Placu Zamkowego, zwanego dawniej Rynkiem Garncarskim). Jest on najstarszym zachowanym i opatrzonym inskrypcją znakiem drogowym w Europie poza granicami dawnego imperium rzymskiego.

Wyryta na słupie, wierszowana, łacińska inskrypcja umieszczona jest w czterech liniach, z których każda rozpoczyna się znakiem krzyża i głosi (według ostatniej edycji tego napisu sporządzonej przez Tomasza Płóciennika):

+ Roku od wcielenia Pana naszego 1151.
+ O tym, że jest tu środek [drogi] z Kruszwicy do Kalisza,
oznajmia ta oto wskazówka drogowego porządku,
+ Kazał ja tutaj ustawić Piotr, komes palatyn,
który roztropnie przepołowił te drogę,
+ aby raczył o nim pamiętać każdy podróżny,
zwracając się do łaskawego Boga.

Koniński słup jest źródłem wielu zagadek i przedmiotem naukowych sporów oraz hipotez. Jedna z nich dotyczy postaci fundatora słupa. Był nim najprawdopodobniej możnowładca śląski Piotr Włostowic, zwany Duninem, który za zasługi dla Bolesława Krzywoustego uzyskał liczne dobra na Kujawach i godność palatyna (wojewody). Palatyn był drugą osobą w państwie: w zastępstwie księcia dowodził wojskiem, dbał o porządek i bezpieczeństwo na dworze, wyręczał też księcia w sądach, a w razie małoletniości władcy zastępował go. Piotr Włostowic uwikławszy się w okresie rozbicia dzielnicowego w walki o władzę, został ujęty przez Władysława Wygnańca; oślepionego i pozbawionego języka zmuszono go do udania się na wygnanie. Po pokonaniu Władysława przez juniorów, powrócił do kraju i na dawny urząd, który piastował aż do śmierci.

W 1151 r., w czasach powstania słupa, przez Konin, leżący w pobliżu kujawskich dóbr palatyna, wiódł ważny szlak łączący południe Europy z ośrodkami handlowymi nad Bałtykiem, a Kruszwica była wówczas także jedną z ważniejszych faktorii na szlaku łączącym Niemcy z Rusią. Przypuszczalnie droga ta pokrywała się z przebiegiem szlaku bursztynowego łączącego niegdyś kraje śródziemnomorskie z Bałtykiem: przez Wiedeń (Vindobonę) przez Brno, Kłodzko, Wrocław, Kalisz (Calisia), Konin (Setidava), Świecie aż do Gdańska. Dokładnie w połowie drogi, w miejscu odległym o 52 kilometry zarówno od Kruszwicy, jak i od Kalisza, ustawiono najstarszy znak drogowy w Polsce, jest to jednocześnie jeden z nielicznych świeckich zabytków romańskich w Wielkopolsce. Warto uzmysłowić turystom, którzy podczas wędrówki Szlakiem Piastowskim zatrzymują się w Koninie, że średniowieczni kupcy - podróżując konnymi wozami - pokonywali dziennie 25-30 km; na przebycie drogi z Kruszwicy do Kalisza potrzebowali więc czterech dni, a zamiast GPS-u o przebytej drodze informował ich koniński słup.