Skarby w "Opatówce"...i nie tylko

Wągrowiec, położony na Pałukach, w dolinie rzek Nielby i Wełny, założony został około 1300 r. jako osada na wyspie Prostynia. Wkrótce osada i położone wokół tereny zostały wykupione przez zakon cystersów z pobliskiego Łekna.

Prawa miejskie Wągrowiec otrzymał w 1381 r., w 1396 r. cystersi przenieśli tu swoją siedzibę. Proces translokacji klasztoru z Łekna do Wągrowca zakończył się dopiero w 1493 r., a cystersi byli obecni w mieście do kasaty klasztoru przez władze pruskie w 1835 r. Kościół klasztorny pw. Wniebowzięcia NMP przyjął funkcje parafialne, a w zabudowaniach poklasztornych zlokalizowano, m. in. sąd powiatowy oraz więzienie. W czasie II wojny światowej kościół i klasztor zostały zniszczone przez wycofujące się z miasta wojska niemieckie. Po wojnie odremontowano kościół i przylegający do niego barokowy budynek klasztorny. Niestety dawne, bogate wyposażenie kościoła i klasztoru prawie w całości uległo zniszczeniu w wyniku pożaru w 1945 r. Zachowały się m.in.: zrekonstruowany na podstawie zachowanego wizerunku i pozostałych po pożarze reliktów późnobarokowy ołtarz główny oraz gotycka rzeźba Madonny z Dzieciątkiem wykonana z drewna lipowego około 1510 r. w warsztacie św. Wolfganga w Toruniu.

Do zespołu klasztornego należał też dawny dom opata tzw. opatówka i rybakówka. W odremontowanij z zachowaniem architektury zabytkowego budynku z końca XVIII wieku "Opatówce", od 1987 r. działa Muzeum Regionalne w Wągrowcu, gromadzące zbiory historyczne i etnograficzne dotyczące dziejów miasta i klasztoru wągrowieckiego. Zbiory muzeum liczą ponad 3500 muzealiów. Zbiory etnograficzne obejmują przedmioty związane z życiem mieszańców okolicznych wsi i miasteczek. Obok mebli i drobnego sprzętu domowego zobaczyć można narzędzia dawnych rzemieślników (warsztat tkacki służący do pokazów). Na uwagę zasługuje pełne wyposażenie warsztatu pracy pałuckiego rybaka - dar jednego z mieszkańców Wągrowca . Prezentowane są także wyroby ludowych artystów: rzeźbiarzy, malarzy, plecionkarzy i hafciarek. W zbiorach historycznych muzeum znajdują się między innymi dokumenty cechów rzemieślniczych, wśród nich podpisany przez króla Jana Kazimierza dokument potwierdzający przywileje cechowe dla mieszczan wągrowieckich. Część wystawy została poświęcona wągrowieckim cystersom oraz osobie ks. Jakuba Wujka. Oryginalną kolekcję stanowią obiekty sztuki ludowej i amatorskiej o tematyce biblijnej. Warto tu przypomnieć, że w 1541 r. w Wągrowcu urodził się i w tutejszej szkole elementarne nauki pobierał wybitny tłumacz Biblii na język polski ks. Jakub Wujek.

Oprócz gromadzenia zbiorów, muzeum organizuje także liczne wystawy stałe i czasowe. Dorocznym świętem jest, współorganizowany przez muzeum, Wągrowiecki Festyn Cysterski - impreza kulturalna, nawiązująca swą tematyką do dziejów klasztoru i wydarzeń z historii Wągrowca.

W pobliżu muzeum znajduje się także druga zabytkowa świątynia Wągrowca - kościół farny pw. św. Jakuba Apostoła z II połowy XVI wieku. Późnogotycki kościół z wczesnorenesansowymi szczytami zbudowany jest z cegły z wykorzystaniem granitowych ciosów, pochodzących zapewne z rozebranego kościoła i zabudowań poklasztornych w Łeknie – kolebki cystersów w Wielkopolsce. Wśród cennego wyposażenia tego kościoła znajdują się renesansowe i barokowe ołtarze, renesansowa ambona i późnogotycka grupa pasyjna na belce tęczowej. W Kaplicy Różańcowej oglądać można renesansowe malowidła naścienne.