Ostrów święty na jeziorze Lednicy

Na jeziorze Lednicy leżała wyspa, ostrów święty, do którego z dala, od Wisły nawet, od Łaby, od Odry przychodzili z ofiarami po wróżby i rady pielgrzymi - tak o wyspie, położonej w południowej części jeziora znajdującego się na szlaku między Poznaniem i Gnieznem, pisał w powieści "Stara baśń" Józef Ignacy Kraszewski.

Na okrytej gęstym gajem i zaroślami wyspie znajdował się przedchrześcijański chram, święte miejsce wyznawców bóstw plemiennych. Na przełomie IX i X w. powstał niewielki gródek o średnicy około 40 m, natomiast gród piastowski, którego wnętrze liczyło blisko 1 hektar otoczony był widocznym do dziś wałem, którego wysokość dochodziła do 12 m. Z lądem wyspę łączyły dwa mosty o szerokości 6 metrów. W drugiej połowie X w. wzniesiono tu kamienne palatium (pałac) z kaplicę pałacową w formie krzyża greckiego, w której archeolodzy odkryli dwa baseny chrzcielne (część naukowców przypuszcza, że na Ostrowie Lednickim chrzest przyjął Mieszko I). Jedna z legend mówi, że na wyspie urodził się Bolesław Chrobry, tradycja przekazuje też, że Chrobry przyjmował tu w 1000 roku cesarza Ottona III, wędrującego z pielgrzymką do grobu Świętego Wojciecha. W 1038 roku, w czasie najazdu Brzetysława Czeskiego gród został zniszczony i podupadł, spalone zostały mosty. Chociaż po restauracji państwa przez Kazimierza Odnowiciela była tu siedziba kasztelana, to gród nie powrócił już do swojej świetności, a na początku XIV w. wyspa została opuszczona i zapomniana. Pierwsze prace wykopaliskowe na Ostrowie Lednickim prowadzone były w połowie XIX w., po wojnie kompleksowe badania interdyscyplinarne rozpoczęto już w 1948 r. W 1969 r. obszar objęto ochroną prawną, powierzając go opiece powołanemu w tym celu Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy (obecnie jako Muzeum Początków Państwa Polskiego). Ostrów Lednicki ma status Pomnika Historii nadany mu przez Prezydenta Lecha Wałęsę w 1994 r.

Dzięki pracom archeologów, na wyspie zobaczyć możemy relikty budowli z okresu Mieszka I i Bolesława Chrobrego - jedne z najcenniejszych pozostałości przedromańskiej architektury kamiennej w Polsce. Widoczny jest wał grodowy, a także podwodne pozostałości dwóch mostów: zachodniego "poznańskiego" i wschodniego, w kierunku Gniezna. Prowadzi się także systematyczne badania podwodne; płetwonurkowie odnaleźli między innymi ponad 100 toporów, kilkadziesiąt grotów włóczni i oszczepów, kilka mieczy, które dziś stanowią jedyny w Europie tak liczny zbiór wczesnośredniowiecznego uzbrojenia pochodzący z jednego miejsca. Na północ od zespołu pałacowo-sakralnego znajdował się jednonawowy kościół grodowy, w którego centrum odkryto dwa kamienne grobowce. Na podgrodziu gdzie znajdowało się miejsce targowe i działali rzemieślnicy, zrekonstruowano zabudowę drewnianą nawiązująca do budynków średniowiecznych, w pobliżu wzniesiono też piec do wypalania przedmiotów z gliny.

W folwarku w Dziekanowicach obejrzeć można wystawę stałą „Ostrów Lednicki. Pod niebem średniowiecza”, która stanowi plon wielu lat badań Ostrowa Lednickiego i przedstawia rolę wyspy w czasach pierwszych Piastów. Archeologiczne w „Małym Skansenie” na wschodnim brzegu jeziora, gdzie w przeszłości znajdowała się osada, w której znajdowały się hutnicze dymarki, warsztat kowalski oraz cmentarz funkcjonujący do XIII wieku, na którym ponad 1300 pochówków. Tu znajduje się wzniesiona w latach 70-tych XX wieku brama wjazdowa prowadząca do przeprawy promowej na wyspę.

Ze środków Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (przy udziale funduszy unijnych) powstał m.in. budynek dla obsługi muzealnej i turystów oraz platforma widokowa na wale, zmodernizowano i rozbudowano parking, wyeksponowano in situ umocnienia brzegowe, zrekonstruowano przyczółek mostu wschodniego i drewnianą drogę z X w.

Na terenie Muzeum organizowane ciekawe imprezy: warsztaty archeologii doświadczalnej, pokazy drużyn wojów oraz rzemieślników wczesnośredniowiecznych odbywające się w czasie Międzynarodowego Festiwalu Kultury Wczesnego Średniowiecza, Europejską Noc Muzeów, Noc Kupały - Wianki Świętojańskie. W strukturach Muzeum Początków Państwa Polskiego działa także Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach - centralne muzeum typu skansenowskiego w Wielkopolsce.