STRZELNO - kościół pw. św. Prokopa

Kamienna rotunda

Dwie niezwykle interesujące świątynie romańskie znajdują się na Wzgórzu św. Wojciecha w Strzelnie. Kościół Świętej Trójcy i Najświętszej Marii Panny wzniesiono dla norbertanek w latach 1174–1216, a fakt nadania klasztorowi różnych przywilejów gospodarczych potwierdzony został w bulli papieskiej z 1193 roku.

Z przełomu XII i XIII w. pochodzi także kościół św. Prokopa — w formie rotundy, której układ jest bardziej złożony od innych znanych rozwiązań tego typu. Do nawy, która ma kolisty plan, przylega od wschodu kwadratowe prezbiterium, a od zachodu okrągła wieża. Kościół wykonany został z dużych granitowych kostek; jedynie górna, gotycka część wieży zbudowana jest z cegieł. Kopułę nawy oraz wczesnoromańskie sklepienie krzyżowe prezbiterium wykonano z cienkich płytek ceglanych (jest to prawdopodobnie pierwsza próba użycia cegieł na ziemiach polskich). Wśród skromnego wyposażenia świątyni można zauważyć tympanom fundacyjny kościoła (kopia zniszczonego w 1945 r. przez wycofujących się Niemców) i stacje drogi krzyżowej pochodzące z dawnego cmentarza. Odkryto także pusty romański grobowiec – przypuszczalnie fundatora. W zachodniej części znajduje się empora (biforium) z romańską kolumienką, w której zasiadali królowie i dostojnicy. U wejścia do kościoła stoi XII-wieczna romańska kropielnica, w całości wyciosana w jednym kamieniu.

Na placu przed kościołami znajduje się grupa głazów narzutowych wiązanych z kultem pogańskim, a - według legendy - wyżłobienie na jednym z nich uważa się za ślad wozu św. Wojciecha.