KOWAL - miejsce urodzin Króla Kazimierza Wielkiego

K - jak Kujawy, Kowal, Kazimierz

Dnia 30 kwietnia 1310 r. w miasteczku Kowal, na ziemi kujawskiej, księżna Jadwiga, żona Władysława Łokietka powiła syna Kazimierza, którego narodzenie i kolebkę osądziłem za godne osobnej wzmianki, aby ją przesłać potomnym czasom

- tak fakt narodzin króla Kazimierza Wielkiego odnotował średniowieczny historiograf polski Jan Długosz w Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae (Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego) - swoim wielotomowym opus magnum opisującym naszą historię od legendarnego Piasta i powstania państwa Mieszka do czasów współczesnych kronikarzowi, roku 1480. Współcześni nam mieszkańcy Kowala upamiętnili miejsce urodzin króla pomnikiem, a królewskie miasto Kowal włączono do nowo opracowanej trasy Szlaku Piastowskiego.

Historyczny region Kujawy, wzmiankowany po raz pierwszy w Bulli papieża Innocentego II w 1136 roku, położony jest między Pomorzem Gdańskim, Wielkopolską i Mazowszem. Jednym z miast królewskich na tych ziemiach był Kowal. Nazwa miasta, położonego w powiecie włocławskim, na południowym wschodzie dzisiejszego województwa kujawsko-pomorskiego, w sąsiedztwie lasów i jezior Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego, pochodzi od istniejącego tu niegdyś grodu, przy którym znajdowała się osada zamieszkiwana przez rzemieślników (kowali). Gród powstał na wyspie nieistniejącego już jeziora Krzewiata, które stwarzało korzystne warunki dla obrony. Pierwsza wzmianka źródłowa o Kowalu pochodzi z dokumentu księcia mazowieckiego Leszka, który w 1185 roku nadał wieś wraz z kościołem kanonikom włocławskim. W XIII wieku Kowal był jedną z rezydencji księcia kujawskiego Kazimierza I, syna Konrada Mazowieckiego. W czasie wojny z Władysławem Łokietkiem Krzyżacy zniszczyli zamek i osadę w Kowalu, a gdy w 1332 r. zajęli Kujawy ustanowili w Kowalu komturię. Po pokoju kaliskim w 1343 roku, Kowal wrócił do Polski i uzyskał prawa miejskie. W zjednoczonym przez ostatnich Piastów królestwie miasto znalazło się w strefie przygranicznej, na szlaku wiodącym z Torunia do Lwowa, a także do Wielkopolski. Także w czasach Jagiellonów miasto miało duże znaczenie, o czym świadczy fakt, że na wojnę z Krzyżakami, w 1459 roku Kowal został zobowiązany do wysłania 8 pieszych. Drugiej lokacji miasta, tym razem na prawie chełmińskim dokonał w 1519 roku król Zygmunt I Stary. W wyniku rozbiorów miasto znalazło się początkowo w zaborze pruskim, a od 1815 roku w Królestwie Polskim. Po upadku powstania styczniowego Kowalowi utracił prawa miejskie, które odzyskał dopiero w lutym 1919 roku.

Szczególnie ważna w ciekawej historii miasta jest data 30 kwietnia 1310 roku, kiedy to w Kowalu urodził się przyszły król Polski Kazimierz Wielki. W 700-lecie Jego urodzin odsłonięto tu pomnik króla. Projektantem tego mierzącego wraz z cokołem 7 metrów granitowego monumentu jest pochodzący z Kowala artysta-plastyk Artur Jeziorski, a wykonawcą rzeźbiarz Tadeusz Biniewicz z Gostynina. Z okazji jubileuszu powstał też w mieście nowy park im. króla Kazimierza Wielkiego. Działkę pod pomnik i park przekazała parafia, a całość środków na wykonanie pomnika pochodziła ze zbiórki publicznej. W budynku dawnego młyna powstała „Galeria Kujawska” z ekspozycją etnograficzną z terenu Kujaw.

Niestety w mieście zachowało się niewiele pamiątek z przeszłości miasta; kościół parafialny św. Urszuli, którego tradycje sięgają końca XII wieku, został zbudowany w latach 1604–08 z fundacji biskupa Piotra Tylickiego, później wielokrotnie przebudowywany. Wyposażenie świątyni jest głównie późnobarokowe i pochodzi z XVIII stulecia. Jedynym śladem po "zamku", w którym w 1420 roku król Władysław Jagiełło przyjmował posłów czeskich, jest nazwa ulicy - Zamkowa i remiza stojąca na fundamentach rozebranej na przełomie XVIII i XIX wieku budowli.