INOWROCŁAW - Romański Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny

Tajemnicze maski i bestie

Pierwsza wzmianka źródłowa o książęcej osadzie targowej, której spolszczona później nazwa to obecny Inowrocław, pochodzi z 1185 roku. Jest to przywilej dla biskupstwa kujawskiego, pozwalający na pobieranie 10 grzywien srebra z dochodów targu w "Novus Wlodislaw" (Nowy Władysław). Targ, jak również odkryta w pobliżu przez archeologów wczesnośredniowieczna warzelnia soli nadawały rangi temu miejscu, a jego znaczenie wzrosło, gdy powstał tu kościół. Jego fundatorem był zapewne książę Leszek Bolesławowic - syn księcia mazowieckiego Bolesława IV Kędzierzawego, wnuk Bolesława Krzywoustego.

Kościół p.w. Imienia Najświętszej Maryi Panny - najcenniejszy zabytek Inowrocławia - powstał na przełomie XII i XIII wieku. Zbudowano go z głazów granitowych i cegieł, na niewielkim wzgórzu, zwanym niegdyś Białą Górą, w miejscu, gdzie według podania, stała niegdyś świątynia pogańska. Była to wówczas największa w Europie środkowowschodniej (szerokość nawy ponad 12 m) bazylika "zredukowana" tj. bez transeptu. Później kościół wielokrotnie przebudowywano i rozbudowywano, a zniszczony przez pożar w 1834 roku, przez kilkadziesiąt lat pozostawał w stanie ruiny; stąd jego zwyczajowa nazwa "Ruina". W latach 1901-1902, z inicjatywy księdza Antoniego Laubitza, późniejszego biskupa gnieźnieńskiego, kościół odbudowano według projektu niemieckiego architekta Juliusza Kothego, konserwatora zabytków prowincji poznańskiej, przywracając mu pierwotną, romańską formę. Kolejną restaurację budowla przeszła w latach 50. XX wieku; połączono ją z dalszą reromanizacją świątyni. Obecnie pełni on funkcję kościoła parafialnego, a od 2008 roku nosi tytuł bazyliki mniejszej. Pochodzący z Inowrocławia poeta okresu Młodej Polski - Jan Kasprowicz tak wspominał ten kościół w latach swojej młodości:

Wzrosłem pośród twych ruin, ty starożytnym kościele (...) Grubo ciosane głowy bożków, z pogańskiej ponoć Kontyny, martwo patrzące na innych, wiodły ze mną rozhowor, którym przez długie lata pobrzmiewał mój nieudolny, samotny śpiew. Dzisiaj odbudowały cię pobożne, troskliwe ręce.

Kościół jest budowlą jednonawową, krytą tradycyjną dachówką typu "mnich- mniszka". W fasadzie zachodniej posiada dwie kwadratowe kamienno-ceglane wieże, a od wschodu półkolistą absydę. W trzech ścianach znajdują się romańskie portale. Szczególnie ciekawe są, umieszczone w zewnętrznej ścianie świątyni - zgrupowane wokół portalu północnego i na ścianie północnej, a także kilka na pozostałych murach kościoła - ciosane w kamieniu płaskorzeźby przedstawiające wizerunki głów ludzkich oraz ryty przedstawiające zwierzęta i różne przedmioty. Kiedyś uważano, że są to rzeźby apotropaiczne, czyli chroniące przed złem, umieszczane, podobnie jak w tutejszym, na północnych lub zachodnich murach kościołów. W kościołach orientowanych, tj. takich, w których prezbiterium i ołtarz główny znajdowały się po stronie wschodniej, strona północna, symbolizowała ciemna stronę świata: siły nieczyste, grzechy i piekło. Pochodzący z Inowrocławia poeta okresu Młodej Polski - Jan Kasprowicz tak wspominał ten kościół w latach swojej młodości:

Wzrosłem pośród twych ruin, ty starożytnym kościele (...) Grubo ciosane głowy bożków, z pogańskiej ponoć Kontyny, martwo patrzące na innych, wiodły ze mną rozhowor (...)".

Nowsze badania wykazują, że rzeźby te są utrwaloną w kamieniu katechezą - „literaturą niepiśmiennych" i symbolizują podstawowe prawdy wiary chrześcijańskiej.

Najbardziej autentycznymi częściami kościoła są: przyziemie wieży południowej i północny mur nawy. Nawa przykryta jest płaskim drewnianym stropem. Niestety z dawnego wyposażenia kościoła zachowała się jedynie pochodząca z XIV wieku gotycka rzeźba przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem nazywana Uśmiechniętą Madonną, wykonana z lipowego drzewa, znana dawniej jako "słynąca łaskami".

ZOBACZ KOLEJNE OBIEKTY SZLAKU PIASTOWSKIEGO W INOWROCŁAWIU

• Kościół farny pw. św. Mikołaja
• Makieta klasztoru Franciszkanów
• Pozostałości gotyckich murów obronnych